Boekbesprekingen
         
Songhay-Kaado De verhalenverteller Spreek Djerma Spreekwoorden Tovenaarsleerling

Gezondheid, zeg het met spreekwoorden.
Songhay-Djerma spreekwoorden uit Niger

Een boek van Yves Bernard

 

Inhoud

Foto van de kaft van het boek van Yves Bernard; klik op de linker muisknp om een vergroting te zien.



 
De bespreking

Het motto van het boek is « Ce si ba karji », het Djerma spreekwoord vermeld op de kaft. Dit betekent letterlijk « de voet houdt niet van doornen ». De diepere betekenis is dat mensen afkeer hebben van ziekte, het slechte en men zich liever richt op het fijne, het goede, de gezondheid.

Nog een voorbeeld om u lekker te maken en ook voor ons goed invoelbaar is.  « Ay si ay ciiri daŋ caŋ ham ra » betekent letterlijk « Ik voeg mijn zout niet toe aan rattenvlees ». Bernard licht toe dat zout in sommige dorpen een schaars goed is. Rattenvlees is vlees dat van weinig waarde wordt geacht, iets dat kinderen soms eten, de trotste buit van hun gezamenlijke jacht. Je gaat geen  « parelen voor de zwijnen gooien » en bewaard je kostbare bezit voor beter, meer geschiktere situaties.

Als je als buitenlander ergens indruk mee kunt maken, dan is het wel door het gebruik van spreekwoorden. En als je een spreekwoord per ongeluk verkeerd gebruikt, dan heb je altijd nog de lachers op je hand.

In het voorwoord meldt Maga-Mazou Areynatou welk een wonderbaarlijke gevolg het gebruik van spreekwoorden had, toen Yves Bernard deze ging gebruiken in zijn dagelijkse praktijk als (christelijk) geestelijk verzorger. Ook niet-christelijke patiënten deden daarna een beroep op hem voor ondersteuning en troost. Hij was niet langer de katholieke Pater Yves, maar een Djerma die hun troost bracht.

Het leren doorgronden van een spreekwoord in een vreemde taal, is tevens het leren doorgronden van de vreemde cultuur verbonden met die taal. Een spreekwoord is een wereld in een notendop, het roept beelden op en verteld  bijvoorbeeld wat belangrijk, gevaarlijk, of lief wordt gevonden.

Om deze twee redenen is het boek een aanrader voor iedereen die voor enige tijd gaat werken of reizen in westelijk Niger. Bernards keuze voor gezondheid als centraal thema voor dit boek is geen probleem. Gezondheid is sowieso een belangrijk thema in het dagelijkse leven, maar bovendien zijn bijna alle spreekwoorden ook in niet-medische situaties te gebruiken zoals het tweede voorbeeld hierboven duidelijk maakt. In welke situaties een spreekwoord kan worden gebruikt wordt beschreven. Het gebruikte Frans is toegankelijk voor mensen met een basiskennis van deze taal, ook al omdat het boek, mijn inziens zeer on-Frans, kort en bondig is geschreven.

Leuk is zonder meer ook het trefwoordenregister. Op basis van een Djermawoord, waarvan de vertaling wordt gegeven, zijn de spreekwoorden te vinden waarin dit woord  een belangrijke rol speelt.

Terug


 

De opbouw van het boek

De schrijver is een systematicus. Het boek heeft daarom iets weg van een naslagwerk, alleen aldoor het nummeren en telkens precies verwijzen naar de bron. Toch kun je het boek met plezier lezen als een bundel (zeer) korte verhalen. Elke avond een verhaaltje voor het slapen gaan.

Na twee heldere en korte inleidingen (elk een bladzijde), een van de leidster van het taalkundigonderzoek op de Universiteit van Niamey en een van de schrijver zelf, volgt een duidelijke toelichting voor de lezer. In het boek worden in totaal 92 spreekwoorden in detail besproken. Het aantal spreekwoorden dat u kunt leren is een veelvoud hiervan, omdat bij vele basisspreekwoorden vaak een of meerdere alternatieven zijn gegeven.

Het boek is verdeeld in vijf hoofdstukken:

  • gezondheid, een groot goed
  • de ziekten
  • zich verzorgen is een fundamentele plicht
  • voorkomen van ziekte
  • meevoelen

In elk hoofdstuk zijn spreekwoorden opgenomen die met deze thema´s te maken hebben. Drie hoofdstukken kennen zelf paragrafen met deelthema´s.

Boven elk spreekwoord is het specifieke thema aangegeven. Het spreekwoord wordt zowel letterlijk, woord voor woord, als in meer algemene zin vertaald. Daarna komen achtereenvolgens de oorsprong, het gebruik binnen het thema gezondheid, varianten van het spreekwoord, de filosofie erachter en het gebruik in andere situaties aan de orde. De varianten zijn minsten zo interessant en worden zelf ook kort besproken, met een letterlijke en een algemene vertaling en een korte toelichting. Tot slot worden telkens nog een aantal voorbeelden van verwante (Franse) spreekwoorden vermeld en wordt gerefereerd naar verwante teksten in de Bijbel of de Koran. Dit laatste komt natuurlijk voort uit Bernards missionaire achtergrond.

De uitgebreide inhoudsopgave staat, in tegenstelling to veel andere Franse boeken, voorin. Het bronnenoverzicht achterin is beperkt tot helaas niet of niet gemakkelijke verkrijgbare literatuur.  Ook achterin zijn het dankwoord en het trefwoordenregister. Deze laatste vertrekt ingang via het Djerma.

Terug


 
De auteur

Yves Bernard is in 1972 in Niger gekomen als missionaris Redemptorist. Hij heeft veel ervaring met de Songhay-Djerma en hun taal,. Hij verbleef met name in Hondey, een dorp langs de rivier de Niger en vervolgens in Boukoki, een populaire wijk van Niamey.

Met de taalkundige Mary White-Kaba heeft hij een woordenboek Djerma - Frans gepubliceerd en een onderzoeksdocument voor een woordenboek Frans - Djerma.

Terug


 
Tekst op de achterflap

« In de traditionele Afrikaanse cultuur, gebaseerd op de mondelinge overlevering, is het spreekwoord een katalysator in de omgang, dat bijdraagt aan de levenskunst »  Maga-Mazou Areynatou.   

Deze verzameling van Songhay-Djerma spreekwoorden is gewijd aan het onderwerp gezondheid, het bijstaan van zieken deel uit makend van de activiteiten van de auteur, een geestelijk verzorger in het ziekenhuis van Niamey. Dit werk getuigd ook van het belang van de kennis van spreekwoorden voor het luisteren en wederzijds begrip in Niger en, meer algemeen, in Afrika. 

Het is nu in zijn hoedanigheid van geestelijk verzorger in het ziekenhuis, en nog altijd bezig met taalkundig onderzoek, dat hij dit boek met spreekwoorden publiceert.

Terug


 
Kerninformatie
 
originele titel: Dire la Santé avec des proverbes.
Proverbes zarma-songhay du Niger
auteur: Yves Bernard
ISBN : 978-2-296-04631-3
omvang: 245 bladzijden (136 mm * 216 mm)
uitgegeven: 2007, in het Frans en het Djerma
uitgever: L' Harmattan
5-7 rue de l' Ecole Polytechnique
75005 Paris, Frankrijk
op het internet: http://www.editions-harmattan.fr

Terug



Laatst herzien: 04 november 2009