Grammatica feitenoverzicht: Hoofdtelwoorden

1. Tellen
2. Gebruik van het bijvoeglijke naamwoord van hoeveelheid
3. Tellen van geld

De hoofdtelwoorden boven 10 vormt men door aan het woord voor het tiental (10, 20, 30, etc.) "cindi" (resterend, blijft over) toe te voegen en daarna het woord voor het resterende cijfer. Bijvoorbeeld, 14 is "iway cindi taci", letterlijk tien en vier blijft over. De laatste cijfers worden verkort volgens onderstaande regels.

De getallen net onder het tiental eindigend op een "8" of "9" kunnen op twee manieren worden uitgedrukt. Naast de gangbare wijze met "cindi" kan men "si" (zonder, missend) gebruiken.
Bijvoorbeeld "waranka ihinha si" en "waranka afo si" betekenen respectievelijk "twintig met aftrek van twee" en "twintig met aftrek van een", en zijn dus alternatieve manieren om "18" and "19" te zeggen.
 

Terug

Gebruik van het bijvoeglijke naamwoord van hoeveelheid (3.D.1)
 

Voor alle hoofdtelwoorden, met uitzondering van 6, 7 en 8 geldt dat het voorvoegsel ("i" of "a") wegvalt, als ze gebruikt worden als bijvoeglijk naamwoord van hoeveelheid (telwoord) direct na een zelfstandig naamwoord, of na een zelfstandig naamwoord met een bijvoeglijke bepaling. Het zelfstandig naamwoord dient dan in de onbepaalde enkelvoudige vorm gebruikt te worden en krijgt dus geen uitgang van 'bepaling' (zie 1.D.2) of 'meervoud' (zie 1.D.3). De uitgang wordt in dergelijke gevallen - zo nodig - overgenomen door het telwoord. 

Indien het zelfstandig naamwoord een bijvoeglijk naamwoord heeft, dan wordt in het geval het zelfstandig naamwoord bepaald is (enkelvoud of meervoud) de uitgang gekoppeld aan het bijvoeglijk naamwoord en niet aan het zelfstandig naamwoord. Het zelfstandig naamwoord behoudt zijn onbepaalde vorm. Indien er ook nog een telwoord is, dan krijgen noch het zelfstandig naamwoord noch het bijvoeglijk naamwoord een uitgang, en behouden beide de onbepaalde vorm.

Terug

Het tellen van geld in het Djerma is gebaseerd op het 5-frankstuk. Voor een Djerma iemand is dit niet 'vijf' van iets, het is gewoon 'één', 1 dela. In plaats van dela gebruikt men ook wel de term
dala.

Men mag misschien wel gehoord hebben van de 'frank', maar voor hen is het net zo min een munteenheid als de duit dat is voor u. Als zij naar een 25-frankstuk kijken dan denken zij 'vijf'. Zien zij een 100-frankbiljet dan denken zij 'twintig'. Heel lang geleden waren er 5-frankbiljetten en daarom zijn er misschien nog mensen die een biljet kennen voor deze eenheid en daarom "katibi" hiervoor gebruiken. Het 5-frankstuk is al heel lang de kleinste eenheid. Heel vroeger waren er wel kleinere eenheden, maar alleen zeer oude mensen zullen die zich herinneren. Overigens werden deze munten ook geen franken genoemd.
 

Wanneer men geld telt en er komen honderd- of duizendtallen aan te pas, dan laat men het woord "dela" over het algemeen weg als de context duidelijk is. Aan de andere kant, bij het gebruik van grotere getallen, waarbij het mensen of andere zaken betreft, dan moet men dit duidelijk vermelden, omdat anders de toehoorder zou kunnen denken dat iets zoveel geld waard is.

In die gebieden met invloed van het Hausa, kunt u ook "zika fo" horen gebruiken voor een duizend frank biljet.
 

Terug